Trots zijn op een prestatie vs. trots op jezelf
Trots als publieke emotie dus, maar wat dan bijvoorbeeld met mensen die hun prestaties tentoonstellen via social media zoals LinkedIn? “Trots als privé emotie hoeft niet een en al zelf opschepperij en superioriteitsgevoelens te behelzen. Daarover heb ik mij veel op psychologisch onderzoek beroept. Trots kan een grote rol spelen in het ambitieus zijn in je leven, in doelen willen bereiken. Het is dan een soort beloning voor het streven naar het hoogste wat in jezelf zit. Veel psychologen tonen aan dat het psychologische aspect van trots een hele grote waarde heeft. Er is één experiment dat me altijd is bijgebleven: als proefpersonen een lastig taakje moeten doen en ze krijgen achteraf geen bevestiging, dan gaan ze minder lang aan het volgende lastige taakje werken dan wanneer de begeleider zegt: ‘Amai, ik ben echt fier op jou, je hebt dat goed gedaan en je mag trots zijn’. Dus ik vind dat er ook wel een waarde is in die emotie van trots willen ervaren. Want dat betekent dat je je best doet, dat je het goed wil doen!”
“Ik maak in mijn boek een duidelijk onderscheid over trots zijn op een prestatie versus trots zijn op je eigen menselijkheid, je identiteit, jezelf. Daarin gaat trots eerder over waarin je gelijk bent met anderen. In een Gay Pride is de rol van trots volgens mij juist wijzen op een gelijkheid met anderen: ‘Wij verdienen evenveel als al de rest.’ Maar de trots die jij beschrijft op LinkedIn, gaat net over het verschil in de verf zetten: ‘Ik ben groter dan jij, ik heb iets beter gedaan dan jij.’ En dat gebeurt niet zo bewust natuurlijk, maar dat is eigenlijk wel wat je doet. Je zet de dingen in de verf waarvoor jij bijzonder gevonden moet worden. En ik denk niet dat dat altijd heel slecht is, maar heel vaak wel. Omdat het uitgaat van een soort hiërarchische verdeling van de samenleving: er zijn mensen die hoger en lager op de ladder staan. En zeker door dat te delen op LinkedIn en daar ‘stoeferig’ over te doen, kan je de indruk wekken dat die sociale ladder ook echt in het zelfbeeld van mensen een neerslag moet vinden. Dat mensen die het minder goed doen, minder waard zijn. En zich daar dan slecht over moeten voelen. Competitie en hiërarchie op die manier in de maatschappij vind ik zelf heel kwalijk en moeten we vermijden natuurlijk.”
Gay Pride en Straight Pride
Maar wanneer wordt trots dan echt gevaarlijk? “Als het gaat om trots als een vorm van protest, een soort gelijke ruimte innemen, dan kunnen we dat aan de hand van twee voorbeelden uitleggen. Je hebt enerzijds de trots die een rol speelt in de Gay Pride. Intuïtief zeggen mensen: ‘Dat is keigoed, laat hen maar ruimte innemen.’ Dat is toch de consensus die er hopelijk intussen is. Maar anderzijds heb je ook een groep zoals de Proud Boys of zoals mensen die met White Pride vlaggen wapperen, dat bestaat helaas vandaag ook nog steeds. Het frappante is dat die groepen eigenlijk op dezelfde argumenten een beroep doen: wij worden gediscrimineerd en wij mogen onze gelijke plek opeisen. Maar natuurlijk moet je ook kijken naar de context: is het écht zo dat er discriminatie plaatsvindt? In het geval van de Gay Pride wel: mensen die voor homorechten op straat komen moeten nog die ruimte claimen want die is er nog steeds niet. Maar als je kijkt naar de Straight Pride dan blijkt uit cijfers en onderzoeken dat hetero mensen niet gediscrimineerd worden op dezelfde manier als dat bij LGBTQ+ mensen gebeurt. Ik denk dat je als heteromens dan ook echt schade berokkent aan mensen die wél een legitieme vraag stellen naar die ruimte. En dan wordt het gevaarlijk.”
Dag van de filosofie
Martha zal ook aanwezig zijn op de jaarlijkse Dag van de Filosofie in Gent. En daar komt ze niet alleen over haar boek spreken. “Mijn podcastpartner Lotte Spreeuwenberg, die zelf ook filosofe is, gaat me die dag interviewen! Daarnaast nodigen we Emma-Lee Amponsah uit ('Medeoprichtster van grassroots mediaplatform ‘Black speaks Back' waarmee ze strijdt voor een gedekoloniseerde maatschappij, nvdr.). Om eens te horen wat zij daar eigenlijk van vindt. Hoe ervaart zij de rol van trots? Daar ben ik zelf wel benieuwd naar. Achteraf wordt het interview ook een podcast bij deBuren.”
Trotse activiste
Op de vraag of ze zichzelf dan een activiste zou noemen, antwoordt Martha volmondig “Ja!”. “Vol trots zelfs. Dat is een thema waar ik ook veel mee bezig ben: de vraag of je als wetenschapster ook activistisch kan zijn. En mijn kort antwoord daarop is dat het soms zelfs moét. Ik vergelijk het vaak met een klimaatwetenschapper die door zijn ontdekkingen ook achteraf niet neutraal kan blijven. Als hij ontdekt dat de wereld opwarmt, dan is het maar logisch dat hij ook oproept om je anders te gaan gedragen en bepaalde maatregelen te nemen. En ik denk dat dat met filosofie vaak hetzelfde is: wij hebben de tijd om onderzoek te doen en soms trek je daar conclusies uit die je aansturen tot activisme. En activisme - en dan is de cirkel naar mijn ouders rond - is iets wat ik ook al van jongs af aan heb meegekregen via mijn vader, die burgeractivist is. Op straat komen en je nek uitsteken voor de dingen die je belangrijk vindt. Ik heb al in ontiegelijk veel marsen meegelopen. Maar activisme komt in heel veel vormen. En op dit moment is mijn vorm van activisme het verhaal komen vertellen in schrijf- en vertelvorm. En dat hoop ik ook telkens een beetje te doen: mensen laten kijken naar die ene emotie waarvan we denken dat het zo privé is, als een emotie die eigenlijk veel meer golfeffecten creëert dan we in eerste instantie zouden denken.”
