“Er ontstaat een gesprek dat je anders nooit zou hebben met onbekenden”

SamenLezen bestaat dit jaar maar liefst 10 jaar! We spreken met Coline Bracke (25) en Eva Rousselle (46), beiden educatief medewerkers bij Avansa regio Gent én trekkers van het project SamenLezen. Waar ligt het succes van het concept? Wat maakt het zo verbindend? En ook: wat zijn na al die jaren hun ultieme leestips?

Eva: “SamenLezen is in kleine groep verhalen weer laten leven, literatuur echt levend maken en beleven. Je duikt samen in een tekst en stelt je een aantal vragen: Wat raakt er jou hier? Met welk personage kun je verbinden? Hoe stel je je dat personage voor? Welke beelden komen voor ogen? Zo kruip je met je hoofd en je hart in de tekst. Iedereen zal de tekst op een andere manier beleven, de personages anders zien, andere opvattingen, ervaringen en herinneringen hebben, waardoor het een heel rijke lezing wordt. We leggen samen betekenis in het verhaal.”

Coline: “Hoe fijn het is ook om gewoon nog eens voorgelezen te worden? Hoe vaak worden we als volwassene nog voorgelezen? En dat je voor de rest niets hoeft te doen? Je hoeft niets te onthouden, je hoeft er niets uit mee te nemen, ... Het is vooral genieten.”

Eva: “Je kan ook niets fout zeggen en dat vinden veel mensen een verademing. We lezen telkens een kortverhaal en een gedicht. Soms hebben mensen bij het gedicht het gevoel dat het te hoogdrempelig is voor hen. Maar het gaat niet om het begrijpen ervan, wel om wat het bij hen oproept, welk woord eruit springt etc. En zo beginnen we te bouwen aan de beleving en betekenis ervan. Ik volgde de opleiding SamenLezen in Liverpool bij ‘The Reader Organisation’. Daar lezen ze met vaste groepen gedurende een jaar telkens één roman. In Vlaanderen houden we voorlopig nog vast aan het kortverhaal en gedicht, omdat het dan elke keer een afgerond geheel is. Mensen kunnen dan ook een keer afwezig zijn, er kan iemand nieuw bijkomen, ... Je hoeft ook niks voor te bereiden: je hoeft het verhaal niet op voorhand te lezen, je komt gewoon af en je hoeft zelfs niet mee te volgen of te kunnen lezen. Het is heel laagdrempelig. We delen de tekst uit, maar je kan die ook gewoon aan de kant leggen en genieten van voorgelezen te worden. Soms zeggen we niet meteen wie de auteur is, omdat het dan bij velen meteen associaties oproept en ze dan meteen de neiging hebben om het te beginnen analyseren. Anderen kennen die dichter misschien niet, dus dan creëer je al meteen ongelijkheid in de groep. We kijken gewoon naar wat dit gedicht ons nu en hier te vertellen heeft. En dan vertellen we soms achteraf pas wie de auteur is.”

Hoe lang organiseert Avansa al SamenLees sessies? En hoe zijn deze geëvolueerd?

Eva: “Wij organiseren ze sinds 2013, in het najaar exact 10 jaar! De allereerste SamenLeesgroep vond plaats in de Zuidpoort, de vereniging waar armen het woord nemen. Momenteel zitten we aan 17 SamenLeesgroepen in ons werkingsgebied. Er zijn heel veel organisaties geïnteresseerd in het concept van SamenLezen: Bibliotheken om mensen meer naar de bibliotheek te krijgen bijvoorbeeld. Maar ook psychiatrische instellingen omdat uit onderzoek gebleken is dat SamenLezen het concentratie- en verbeeldingsvermogen vergroot. Psychiatrische patiënten maken via SamenLezen ook verbinding met hun eigen gedachten en gevoelens, ze leren ze onder woorden brengen. Dus in SamenLezen zit ook een welzijnsaspect en persoonlijke emancipatie in vervat. Het is mooi om te zien dat verschillende organisaties verschillende dingen halen die allemaal in SamenLezen zitten. Het werkt ook tegen eenzaamheid. Zo organiseren we ook SamenLeessessies bij senioren in woonzorgcentra. Ik heb er eens een groep begeleid met allemaal dames van boven de 80. Ze hadden het aangekondigd als voorleesuurtje, en ze waren zo blij dat het net iets meer was dan gewoon luisteren en indommelen. Ik heb een paar maanden aan een stuk ook wekelijks voorgelezen in de gevangenis, een heel intens samenkomen.”

“Als we organisaties uitnodigen om naar een info- en proefmoment te komen, proberen we hen altijd te stimuleren om verbinding te maken met welzijnsorganisaties of buurtwerking, een psychiatrisch centrum of woonzorgcentrum in de buurt, ... De bibliotheek wil dan wel mensen naar de bib krijgen, maar ze gaan ze niet vinden via het boekje van de bib. Als ze een nieuw publiek willen aanspreken, zit dat publiek misschien net in dat ene buurtcentrum achter de hoek. Door verschillende organisaties te mixen, proberen we ook gemixte groepen te maken. Ik vind eigenlijk elke doelgroep leuk, maar vooral de kwetsbare groepen vind ik interessant. Ik vind het ook heel fijn dat we nu SamenLezen doen met anderstaligen en dat we aan het experimenteren zijn met meertalig SamenLezen (Arabisch- Nederlands of Turks Nederlands).”

Is jullie passie voor lezen er altijd geweest?

Eva: “Bij mij is het er altijd geweest. Ik heb altijd heel veel en graag gelezen, van in de lagere school. Ik weet nog dat we in het tweede middelbaar acht boeken moesten lezen en ik had een leeslijst van 50 boeken. Ook een beetje een wedstrijd tussen mij en een vriendin. En poëzie ben ik ook al vroeg beginnen lezen. Ik vind poëzie heel deugddoend.”

Coline: “Ik heb ook altijd heel graag gelezen. Als jong kind werd ik supergraag voorgelezen, en dan ben ik zelf ook enorm veel beginnen lezen. Ik ben enig kind en al mijn vakanties bracht ik met mijn ouders door in Frankrijk. Terwijl zij ons huisje aan het renoveren waren, zat ik altijd ergens in de tuin of tussen het stof een boek te lezen. En later genoot ik ook enorm van boekpresentaties geven. Ik ging daar helemaal in op, het veel te enthousiaste kind. (lacht) Mijn opa was ook dichter en zelf schrijf ik zo nu en dan ook wel iets … Woorden hebben mij gewoon altijd enorm geraakt.”

Eva: “Daarin snappen wij mekaar. (lacht)”

Coline: “Ja, ik kan echt een zin tegenkomen in een boek en denken van: ‘Waw...’ En dat is dan echt genieten.”

Eva: “Toen ik mama werd, herontdekte ik ook weer het voorlezen. Ik las ook niet zoveel kortverhalen en door SamenLezen heb ik dat genre ontdekt en weten te appreciëren. (Coline stemt in) Dat is ook wel tof dat je daar dan nog verder in groeit.”

Wat is jullie favoriete boek aller tijden?

Coline: “Het eerste boek waarvan ik zei: ‘Dit is mijn favoriet boek’ was Een klein leven van Hanya Yanagihara. Dat was voor mij zo’n ervaring! Nu ik ouder word, begin ik ook het hele verhaal rond een boek te ontdekken: de auteur, zijn geschiedenis, waarom ze schrijven, hoe die schrijven, ... en dan ontdekte ik onlangs dat Yanagihara het boek schreef vanuit de idee van de romantiek. Zo echt het zeer bombastische gevoelsleven, hevige gebeurtenissen, ... Geen wonder dat het als tiener volledig binnen mijn gevoelswereld paste.”

Eva: “Het eerste boek dat ik heel graag gelezen heb, is Beminde van Toni Morrison. Het gaat over de slavernij op de katoenplantages in de VS, een heel aangrijpend verhaal en heel mooi geschreven. Het is ook niet zo rechttoe rechtaan. Je moet echt uitzoeken wie er spreekt, hoe het in elkaar zit etc. Een ander boek dat ik heel graag gelezen heb is Leviathan van Paul Auster. Hij schrijft op een heel grappige, speelse manier en maakt een aantal filosofische sprongen. Maar wie ik ook zeker wil vermelden, zijn Jeroen Brouwers en Willem Ellschot. Oude klassiekers, maar daar kan ik echt luidop mee zitten lachen omdat ik die zo goed schrijven!”

Coline: “Vroeger las ik enkel fictie en nu heb ik de autofictie ontdekt. Dat vind ik echt fantastisch. Ik heb net Heerlijk monster van Fleur Pierets gelezen. Van het persoonlijke ga je dan naar de bredere maatschappelijke thema’s. En wie ik laattijdig ontdekt hebt, is de schrijver Tove Ditlevsen. Wat een geweldige zinnen en schrijfstijl!”

Ok ik ga jullie even moeten stoppen hier. (lacht) In de zomer vindt opnieuw de opleiding SamenLezen plaats. Hoe kan je opgeleid worden om verhalen voor te lezen?

Eva: “De eerste dag word je helemaal ondergedompeld in het beleven van SamenLezen vanuit het standpunt van de deelnemer. Je bekijkt verschillende soorten teksten en gedichten. Wat brengt dat teweeg, wat doet het met jou? Daarna kijken we wat de begeleider doet. Wat zeg en doe je? Hoe bereid je je voor? Welke teksten kies je? Wat zeg je in de pauzes? Waar stop je in die tekst? Wat als je ergens anders stopt? Hoe vaak stop je? Welk soort vragen kun je stellen? De derde dag is een echte oefendag. Iedereen begeleidt dan een half uurtje, waar je heel veel uit leert. Ik geef de opleiding zelf.”

Coline: “Wat ik heb meegenomen uit de opleiding, is dat er een hele kunst verscholen zit in een open, lege en veilige ruimte creëren voor alle deelnemers. Waarin iedereen iets kan zeggen wanneer ze willen, zonder te veel te gaan sturen. Ik vind dat vooral heel mooi hoe je daar een balans in gaat zoeken. En hoe mensen voelen dat hun stem op dat moment telt. Wat ook mooi is aan onze SamenLeessessies, is dat we deelnemers hebben die doorstromen naar de opleiding. Die getriggerd zijn om zelf een groep te gaan begeleiden, dat vind ik fantastisch!”